طرح وام بدون ضامن چقدر موفقیت آمیز بود؟

طبق بررسی‌ها حدود 70 درصد متقاضیان وام از سیستم بانکی در کشور را افرادی تشکیل می‌دهند که نیاز ضروری به وام‌های خرد بین 50 تا 100 میلیون تومان دارند. اما رصد اظهارات و مطالبات این دسته از متقاضیان نشان می‌دهد که برای دریافت وام بیش از اندازه به زحمت می‌افتند. تهیه مدارک مربوط به یک تا چند ضامن که بانک‌‎ها جهت اخذ اطمینان از بازگشت وجوه بانک از متقاضیان طلب می‌کنند، مسیر دریافت وام برای متقاضیان را بیش از پیش دشوار می‌سازد.

به همین منظور در مدل جدیدی که وزارت اقتصاد در سال گذشته آن را به سیستم بانکی ابلاغ کرد، «اعتبارسنجی افراد»، ملاک دریافت وام خرد و متوسط قرار گرفت؛ به طوری که وام‌گیرنده نباید چک برگشتی یا اقساط معوق داشته باشد؛ زیرا از این پس امتیاز منفی یا مثبت فرد در سامانه اعتبارسنجی، تعیین‌کننده میزان دریافت وام یا حتی عدم دریافت آن خواهد بود.

اما با این حال شواهد حاکی از آن است، با وجود تاکید دولتمردان بر وام‌دهی بر پایه سیستم تخمین اعتبار اشخاص در مقام سخن، اقدام مثبتی در زمینه تکمیل زیرساخت‌های نظام اعتبارسنجی صورت نگرفته نشده است.

طرح وام بدون ضامن موفقیت‌آمیز بود؟

سال گذشته علی بهادری‌جهرمی سخنگوی دولت با اشاره به جلسه ريیس جمهور با مدیران عامل بانک‌ها، گفته بود: «با دستور ريیس جمهور احتمالا نوع وثیقه‌گذاری وام‌های زیر 100 میلیون تومان تغییر می‌کند. باید نوع وثیقه‌گذاری وام‌های زیر 100 میلیون تومان را به گونه‌ای تغییر دهند تا مردم بتوانند بر مبنای اعتبارسنجی، تسهیلات خرد را آسان‌تر دریافت کنند.»

اما بعد از این ابلاغیه بود که مردم شکایات زیادی از عدم تمکین بانک‌ها به این مصوبه ريیس جمهور داشته‌اند و اعلام کردند بانک‌ها حاضر به پرداخت وام با این مبلغ بدون ضامن و بر مبنای اعتبارسنجی نیستند.

بعد از این بود که محمدرضا پورابراهیمی ريیس کمیسیون اقتصادی درباره این موضوع واکنش نشان داد و تصریح کرد: «بررسی این موضوع به دلیل شکایات متعدد مردم در دستور کار مجلس قرار گرفت و با ريیس کل بانک مرکزی و وزیر اقتصاد رایزنی‌هایی انجام شد.»

جلسات اعتبارسنجی در بانک مرکزی تشکیل نمی‌شود

فارغ از تخلفات و خودسری‌های نظام بانکی در زمینه عمل به دستورات بالادستی، شاید بتوان یکی از عوامل مهم اجرا نشدن مطلوب طرح وام‌دهی بدون ضامن در کشور را در معضل تکمیل نشدن زیرساخت‌های نظام اعتبارسنجی در کشور، مرتبط دانست.

یک نمونه از این معضلات به موضوع «تشکیل نشدن جلسات اعتبارسنجی در بانک مرکزی» مربوط می‌شود. قوانین برای راهبری اعتبارسنجی در کشور، شورایی تحت عنوان شورای نظام سنجش اعتبار در نظر گرفته است. اما با این حال آخرین اخبار حکایت از آن دارد که این شورا در جایگاه متولی تصمیمات پیرامون اعتبارسنجی در کشور، قریب به 10 ماه است که جلساتش تشکیل نشده است. طبق مقررات بانک مرکزی موظف است هر 3 ماه یکبار به طور منظم جلسات این شورا را برگزار کند.

پایگاه داده‌های اعتباری بانک مرکزی ناقص است

از سوی دیگر به اعتقاد کارشناسان، «نبود یک پایگاه داده تجمیع شده از اطلاعات داده‌های اقتصادی اشخاص»، مانع دیگری بوده است که باعث شده تا سیستم اعتبارسنجی در ایران قابل اتکا نباشد. به طور کلی هر چه پایگاه‌های داده بانک مرکزی درباره سوابق اعتباری افراد کامل‌تر و صحیح‌تر باشد به همان میزان هم دقت و جامعیت گزارش اعتبارسنجی اشخاص دقیق‌تر خواهد بود.

بر اساس آيین‌نامه سنجش اعتبار مصوب سال 98، بانک مرکزی موظف بوده است تا پایگاه داده جامعی تحت عنوان «پایگاه داده اعتباری» را تکمیل و آماده‌سازی کرده و سپس آن را به سیستم اعتبارسنجی بانکی متصل کند اما متاسفانه هنوز این پایگاه داده توسط بانک مرکزی عملیاتی نشده است.

به عبارت دیگر لازم است، پایگاه داده تجمیع شده از اطلاعات بخش‌های اعتباری، قضايی، املاک و مستغلات، راهنمایی و رانندگی و غیره به طور منسجم‌تری شکل بگیرد و امکان همکاری با تمامی ارگان‌های تامین‌کننده اطلاعات به طور کامل فراهم شود. چنانچه در زمینه همکاری با تامین‌کنندگان داده‌ها در کشور، گامی رو به جلو برداشته شود، به مراتب سیستم اعتبارسنجی موفق‌تری در کشور را شاهد خواهیم بود.

کمبودی در زمینه قوانین و مقررات اعتبارسنجی نداریم

اولین آيین نامه سنجش اعتبار در سال 86 برای اولین بار تصویب شد که در آن به لزوم حضور شرکت‌های اعتبارسنجی تاکید شده بود پس از آن بر اساس آيین‌نامه نظام سنجش اعتبار مصوب سال 98، شورای سنجش اعتبار در بانک مرکزی ایجاد شد و بانک مرکزی موظف به جمع‌آوری اطلاعات بدهی افراد در شبکه بانکی و سوابق بازپرداخت بدهی افراد، در یک پایگاه اطلاعاتی و ارايه به شرکت اعتبارسنجی شده است.

از جمله مهم‌ترین تغییرات و اصلاحات انجام‌شده در نسخه جدید آيین سنجش اعتبار در سال 98، «رفع ابهام در خصوص انحصاری و یکتا نبودن شرکت اعتبارسنجی» و «گسترش اعضای شورای سنجش اعتبار» (نهاد بالادستی ناظر بر شرکت‌های اعتبارسنجی) بود که در نوع خود یک گام مثبت و خوب تلقی می‌شد.

بانک مرکزی متولی اصلی پیاده‌سازی نظام اعتبارسنجی است

به گزارش مهر، اگرچه اعتبارسنجی در ایران قبل از انقلاب هم صورت می‌گرفت، اما شیوه جدید آن در قالب آيین‌نامه‌ای در سال 1386 در هیات دولت به تصویب رسید. در این آيین‌نامه موسساتی به عنوان تامین‌کنندگان اطلاعات شرکت‌های اعتبارسنجی تعریف شده‌اند که برخی از آنها عبارتند از: «بانک مرکزی و موسسات مالی- اعتباری، موسسات مجاز فعال در بازار غیرمتشکل پولی، سازمان امور مالیاتی، مراجع صالح قضايی، اداره کل ثبت شرکت‌ها و مالکیت صنعتی، نیروی انتظامی، سازمان ثبت احوال، شرکت‌های تامین سرمایه، موسسات رتبه‌بندی، سازمان بورس اوراق بهادار و شرکت‌های بیمه.»

اما به دلیل تعلل بانک مرکزی در زمینه تشکیل به موقع جلسات شورای سنجش اعتبار، همکاری مناسبی بین ارگان‌ها و تامین‌کنندگان اطلاعات اعتباری در کشور وجود ندارد. چنانچه بانک مرکزی به موضوع اعتبارسنجی اهتمام بیشتری بورزد و با سایر ارگان‌ها و وزارتخانه‌ها تعامل بیشتری برقرار کند، نظام اعتبارسنجی می‌تواند در سازمان‌های مختلف و از جمله بانک‌ها به بهترین شکل مورد استفاده قرار بگیرد.