به گزارش خبرنگار مهر در حالی تعدادی از مخالفان توسعه شهر تهران، فرونشست در مناطق جنوبی را یک معضل اصلی در ساخت و ساز مطرح می‌کنند که پژوهشگران و اساتید دانشگاه در حوزه عمران، با تاکید بر وجود راه‌های علمی برای ساخت در این مناطق معتقدند فرونشست زمین امری نیست که به خاطر آن خانه سازی را در منطقه‌ای متوقف کرد.
اوایل بهمن ماه سال گذشته تصویری آخر زمانی از وسط خیابان کارگر تهران تیتر اول خبرگزاری‌ها شد. یک چاله‌ای عمیق عمودی که به آن فرونشست زمین می‌گویند. پدیده‌ای زمین‌شناسی که امروز بهانه برخی شده تا در مناطق جنوبی تهران امر مهم و ضروری خانه‌سازی را متوقف کنند. برخلاف این عده که ساخت خانه مردم را گیر این امر کرده‌اند؛ کارشناسان مهندسی عمران می‌توانند با استفاده از علم میزان فرونشست هر منطقه را رصد و حتی فرونشست‌های آینده را نیز پیش‌بینی کنند.
به بیان دیگر، علم عمران راهکارهای کارآمدی برای فايق آمدن بر این مشکل دارد که یکی از آن‌ها استفاده از مدل ریاضی کالیبره برای پیش‌بینی و استفاده از متدهای علمی در شکل معماری و نوع مصالح است. علی فاخر عضو هیات علمی دانشکده عمران دانشگاه تهران درباره نحوه پیش‌بینی فرونشست آتی زمین، تاثیر فرونشست زمین بر ساخت‌وساز مسکن، بار ساختمان‌های ساخته شده بر روی این پدیده زمین‌شناسی گفت‌وگویی با خبرنگار مهر داشته که در ادامه آمده است.
فرونشست‌ها فقط در برخی موارد نگران کننده است
علی فاخر در تعریف چگونگی ایجاد فرونشست زمین، گفت: «فرونشست زمین به دلیل پایین رفتن سطح آب زیرزمینی اتفاق می فتد. البته باید توجه داشت که هرگونه پایین یا بالا رفتن سطح آب زیرزمینی به دنبال خودش مقداری فرونشست یا تورم را به همراه دارد. اما پایین رفت سطح آب زیرزمینی به مقدار زیاد، باعث بروز فرونشست گسترده‌ای در زمین و سطح خرابی زیاد می‌شود. به بیان دیگر، اگر در یک منطقه سطح آب زیر زمینی بیش از 10 متر کاهش داشته باشد؛ فرونشست زمین عامل نگران‌کننده‌ای خواهد بود.
همچنین، باید به نوع خاک منطقه نیز توجه کرد که لایه‌های رسی هستند یا ریزدانه ضخیم. یعنی اگر سطح آب زیرزمینی در لایه شنی پایین برود، نشست زمین آن مقدار زیاد نخواهد بود. نگرانی اصلی در لایه‌های رسی است. به علت نوع خاک شنی نیز نگرانی فرونشست زمین در مناطق شمالی تهران وجود ندارد اما در مناطق جنوبی نوع خاک رسی تاثیر این پدیده را افزایش داده است.»سازمان نقشه‌برداری مکان دقیق فرونشست زمین را مشخص کرده است.
او درباره نحوه پیش‌بینی میزان فرونشست زمین اظهار کرد: «مسيولیت اندازه‌گیری فرونشست زمین در کشور بر عهده سازمان نقشه‌برداری است. با توجه به نقشه‌هایی که توسط این سازمان ارايه می‌شود، مکان فرونشست‌های زمین در گذشته مشخص می‌شود. سازمان نقشه‌برداری ایران در مجموع توانسته کار قابل قبولی در زمینه شناسایی مکان‌هایی که فرونشست زمین داشته‌اند، انجام دهد. پس از نقشه‌های این سازمان می‌توان برای سطح و مکان فرونشست‌های زمین در تهران نیز استفاده کرد.»
تصمیمات منطقی ساخت‌وساز با پیش‌بینی فرونشست آینده
عضو هیات علمی دانشکده عمران دانشگاه تهران در توضیح لزوم شرایط درست ساخت‌وساز در قسمت‌هایی که زمین دچار فرونشست شده، گفت: «زمانی که یک بخشی از زمین در گذشته دچار فرونشست شده، یعنی سطح آب زیرزمینی آنجا بسیار پایین رفته است. ممکن است این میزان پایین رفتن سطح آب زیرزمینی به میزانی باشد که دیگر بیش از آن نتواند پایین برود و در واقع اصلا دیگر در آنجا آبی نمانده باشد که بخواهد پایین‌تر برود و نشست دیگری را ایجاد کند. پس با توجه به این امر می‌توان گفت، پیش‌بینی فرونشست آتی هر منطقه‌ای که پیش‌تر دچار فرونشست شده، لازم است. البته باید در نظر گرفت که پیش‌بینی آتی فرآیندی ساده نیست، اما انجام پیش‌بینی که بر مبنای آن بتوان تصمیمات منطقی گرفت، ممکن است.»
فاخر در توضیح روش انجام پیش‌بینی فرونشست آتی زمین گفت: «براساس فرونشست‌های قبلی می‌توان مدل ریاضی مناسبی تهیه و کالیبره کرد تا با آن فرونشست آتی زمین محاسبه شود. البته میزان مصرف آب زیرزمینی و سرعت پایین رفتن آن در آینده نیز یکی از متغیرهای مهم در پیش‌بینی فرونشست آتی زمین است. باید توجه داشت که حدس آینده به راحتی در این زمینه ممکن نیست و لازم است یک پیش‌بینی احتمالی در نظر گرفته شود. پس سناریوهای مختلفی مورد توجه قرار می‌گیرد. به عنوان مثال در یک منطقه که فرونشست زیاد زمین رخ داده، باید به مواردی از قبیل چگونگی استفاده از آب‌های زیرزمینی و چاه‌های اطراف نیز توجه کرد. پس سیاست‌های دولت، وزارت جهاد کشاورزی و سایر سیستم‌های نظارتی باید به گونه‌ای باشد که به میزان سطح آب زیر زمینی منطقه مورد نظر توجه کرد. این برنامه‌ها میزان بالا یا پایین رفتن سطح آب‌های زیر زمینی را در منطقه مذکور تعیین می‌کند.»فرونشست جنوب تهران مانع مهمی برای توسعه شهر نیست.
او درخصوص چگونگی ساخت‌وساز مسکن در جنوب تهران با توجه به فرونشست زمین در این منطقه، بیان کرد: «شهرسازی و توسعه شهری به عوامل مختلفی بستگی دارد که فرونشست زمین تنها یکی از آن عوامل است. پس می‌توان اینگونه نتیجه گرفت که فرونشست زمین در منطقه جنوبی تهران یک نکته مهم است، اما نکته تعیین کننده نیست. در واقع باید با توجه به ملاحظات دیگر، تصمیم‌گیری کلی کرد. فرونشست در جنوب تهران به هیچ عنوان مانع اصلی و تعیین کننده‌ای برای عدم توسعه شهر نیست. به بیان دیگر، برای توسعه شهری در این منطقه از تهران لازم است به نظریات استادها و متخصص‌های حوزه شهری در کنار ملاحظات ژيو تکنیکی توجه کرد و به جنبه‌های مختلف آن پرداخت.»
ساخت و ساز تاثیری بر افزایش فرونشست ندارد
عضو هیات علمی دانشکده عمران دانشگاه تهران درباره تاثیر وزن ساختمان ساخته شده بر روی منطقه‌ای که دچار فرونشست زمین شده؛ اظهار کرد: «وزن لایه‌های زمین در پدیده فرونشست به قدری زیاد است که وزن ساختمانی که روی آن ساخته می‌شود؛ تعیین کننده نیست. به عبارت دیگر، ساخت ساختمان یک طبقه یا چند طبقه بر روی منطقه‌ای که فرونشست زمین در آن رخ داده تاثیری ندارد. اما باید در هر پروژه ساختمان‌سازی نشست زمین محاسبه شود. با این توضیح می‌توان گفت که بخشی از نشست زمین براساس بار ناشی از ساختمان است و بخش دیگر آن در برخی از پروژه‌ها می‌تواند به دلیل فرونشست زمین باشد. نشست ناشی از بار ساختمان از بار طبقات نشات می‌گیرد و نشست فرونشست زمین اصلا به تعداد طبقات ساختمانی روی آن ربطی ندارد. به طور معمول، در مناطقی که فرونشست رخ داده، مقدار فرونشست تعیین کننده است نه آن بار ناشی از ساختمان‌سازی بنابراین می‌توان گفت که اصلا نباید الگوی مناسب در یک منطقه را از منظر بار وزنی طبقات بر روی فرونشست زمین منطبق کرد.»
