به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، پس از شکل‌گیری زنجیره‌ای از اقدامات از سوی آشوب‌طلبان در داخل و خارج از کشور، بازار ارز در واکنش به ناامنی‌های شکل گرفته واکنش نشان داد و قیمت ارز در 10 روز گذشته روند افزایشی به خود گرفت، گرچه با اقدامات بانک مرکزی و دولت نوسانات بازار ارز در حال مهار شدن است.
بررسی ابعاد این نوسانات نشان می‌دهد، بخشی از تقاضای موجود در بازار کاذب بوده و دلالان به دنبال ماهی گرفتن از آب گل آلود هستند.
مجید شاکری، اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشگاه، درباره نوسانات اخیر در بازار ارز معتقد است: مسيله اصلی این است که وقتی شکل اصلی درآمدهای حاصل از صادرات ما، درهم نیست و همه مصارف ما یا درهمی است یا به درهم متصل است، همیشه شما در معرض چنین نوساناتی هستید؛ در ظاهر و از نگاه کلیت پرداخت‌ها به نظر تراز وجود داشته باشد یا در حدی ناتراز باشید که درآمدهای نفتی بتواند جبران کند. آن وقت پاسخ واقعی به این سوال این است که بانک مرکزی باید به دنبال برداشتن مصارف اصلی کشور در حوزه کالاهای اساسی، قطعات خودرو و موبایل از روی درهم باشد. پس پاسخ واقعی به این موضوع فارغ از نحوه مداخله و جزییات تکنیکال بازار این است که در سمت مصارف در نهایت، تغییر الگوی تجاری داشته باشیم.
در ادامه مشروح گفت‌‌‌‌وگوی مجید شاکری با فارس را می خوانید:
فارس: به عنوان اولین سوال بفرمایید نوسانات ایجاد شده در بازار ارز طی روزهای گذشت،ه آیا مانند رشد قیمت ارز در موارد قبلی است یا افزایش نرخ ارز در این برهه زمانی دلایل دیگری داشته است؟
شاکری: اولا باید درک کنیم که رشدی که طی یک هفته گذشته در بازار ارز با آن مواجه هستیم، یک رشد از سمت حواله به نقد است. در موارد قبلی دقیقا برعکس این مساله رخ می داد و شاهد رشد از سمت نقد به حواله بودیم. خیلی از دلایلی که برای موضوع از سوی کارشناسان بیان می‌شود مانند این که نرخ بهره بانکی به اندازه کافی بالا نبوده یا مردم از بورس خداحافظی کرده و نقدینگی را به بازار ارز آورده اند، این ها همه مربوط به حوزه نقد است. به همین خاطر نمی‌تواند توضیح دهنده خوبی برای وقایع یک هفته یا 10 روز اخیر باشد.
* بخش عمده تقاضای در بخش حواله مربوط به درهم است
فارس: در صورتی که این بار فشار تقاضا از سوی حواله به سمت نقد باشد، باید توضیح داده شود که چه اتفاقاتی در بازار حواله رخ داده است که امروز شاهد ورود این فشار به بخش نقد هستیم. به نظر شما چه دلایلی برای رشد قیمت ها در بخش حواله وجود دارد؟
شاکری: اتفاقاتی در سمت حواله رخ داده است که بسیار واضح است. اولین اتفاق و نشانه شماره یک این است که سرعت رشد قیمت درهم از سرعت رشد قیمت دلار در تهران بالاتر است. این نشانه کاملی است که موضوع فشار از سمت حواله به سمت نقد را به ما نشان دهد. در حوزه حواله مسيله ای که وجود دارد این است که بخش عمده ای از تقاضاهای ما روی درهم است و همزمان به نیمه دوم آبان و آذر ه می رسیم یعنی به ماه های پایانی سال میلادی ( و دسامبر که آخر سال میلادی است) بخش تسویه های آخر سال میلادی فعال می شود. این موضوع را ما همیشه در آبان و آذر سال های قبل هم شاهد بوده ایم و فشار رو به بالا روی نرخ ارز در این دو ماه وجود داشته است.
* تفاوت در نرخ ارز توافقی و نرخ آزاد ارز ایجاد صف می‌کند
فارس: طی روزهای گذشته شاهد تشکیل صف مقابل صرافی‌ها برای خرید ارز بوده ایم؛ با تصمیم بانک مرکزی این صف بخش آنلاین هدایت شده است. این مساله را چگونه می توان کرد؟
شاکری: این که در بازار ارز صفی مقابل صرافی ها شاهد هستیم و مربوط به بازار نقد است، بیش از این که مرتبط با این باشد که بگوییم فشار از سمت نقد به سمت حواله شروع شده، به تفاوت ما بین نرخ توافقی ارز و نرخ آزاد آن بر می‌گردد. اشتباه بسیار مهمی که بانک مرکزی در هفته های گذشته مرتکب شد، این بود که در ابتدا به عنوان این که جلوی صرافی‌ها صف نباشد به جای افزایش نرخ تابلوی صرافی ها کلا ردیف خدماتی سایر را حذف کرد و بعد هم که خواستند مجددا دستشان را به سمت بازار آزاد احیا کنند، نرخ توافقی را روی میز گذاشتند. در حالی که خود تفاوت این نرخ با نرخ آزاد ایجاد صف می‌کند.
* التهاب در بازار ارز مربوط به بخش نقدی نیست
فارس: یعنی تفاوت نرخ ارز توافقی و نیمایی با نرخ ارز در بازار آزاد موجب شکل گیری نوعی سفته بازی و سوداگری در بازار ارز شده است؟
شاکری: بله. در نوسانات هفته گذشته اساسا شروع این مشکل از سمت نقد نبوده است، ولی هر راه حلی شامل چسباندن نرخ فروش صرافی‌ها و یا هر اسمی که برایش بگذاریم، نرخ توافقی یا هر چیز دیگری، به نرخ بازار آزاد باید رخ دهد و بانک مرکزی باید در قیمت بالای این نرخ اقدام به فروش و در قیمت پایین آن نرخ اقدام به خرید کند. تا بتواند پله پله و به صورت نرم قیمت را کنترل و در جایی که سیاست گذاری کرده است، تثبیت کند.
* رویکرد بانک مرکزی به بازار ارز بورسی است
فارس: چرا بانک مرکزی در این مساله به گونه دیگری رفتار کرده است و فاصله نرخ ارز توافقی با نرخ آزاد به این میزان وجود دارد؟
شاکری: این یک موضوع واضح است که متاسفانه به خاطر رویکرد بازار سرمایه‌ای بانک مرکزی به بازار ارز عملا هنوز درک نشده و تصور می شود معاملات بیشتر با عمق بیشتری اگر ایجاد شود به نفع بازار است. در حالی که گذاشتن نرخی بدون هدف از سوی بانک مرکزی با ایده افزایش شفافیت، وقتی نرخ حالت تثبیتی دارد یا کاهنده است کار می کند. در افزایش ها شما همیشه جا می‌مانید و با افزایش فاصله ها و نرخ جدید مواجه خواهید شد.
* تغییر الگوی تجاری مهمترین اقدام بانک مرکزی باید باشد
فارس: برای کاهش التهاب در بازار ارز و مخصوصا بخش حواله باید چه اقداماتی انجام شود؟
شاکری: در مورد این که ما در حوزه حواله چه کار باید بکنیم پاسخ بسیار روشن است. چیزی که در نهایت رخ داده این است که با توجه به پایان سال میلادی ما افزایش تقاضا برای درهم داریم و درآمدهای ما به شکل غیر درهم است و تبدیل این دو به هم نیز با هزینه قابل توجهی همراه است و انتقالات نیز زمان بر است. این موجب می‌شود مداخلات بانک مرکزی در حوزه درهم با اختلاف زمانی رخ دهد و اثرگذاری نیز با اختلاف زمانی بیشتری انجام شود. می توانیم در مورد این که چه زمانی این مشکل رخ می دهد در آینده قضاوت کنیم. اما مسيله اصلی این است که وقتی شکل اصلی درآمدهای حاصل از صادرات ما درهم نیست و همه مصارف ما یا درهمی است یا به درهم متصل است، همیشه شما در معرض چنین نوساناتی هستید. در ظاهر و از نگاه کلیت پرداخت ها به نظر تراز وجود داشته باشد یا در حدی ناتراز باشید که درآمدهای نفتی بتواند جبران کند. آن وقت پاسخ واقعی به این سوال این است که بانک مرکزی باید به دنبال برداشتن مصارف اصلی کشور در حوزه کالاهای اساسی، قطعات خودرو و موبایل از روی درهم باشد. پس پاسخ واقعی به این موضوع فارغ از نحوه مداخله و جزییات تکنیکال بازار این است که در سمت مصارف در نهایت، تغییر الگوی تجاری داشته باشیم.
* برای تغییر در الگوی تجاری باید همه بخش‌های اقتصادی وارد میدان شوند
فارس: دولت برای اینکه بتواند این مساله را حل و فصل کند باید چه اقداماتی انجام دهد؟
شاکری: تا روزی که این تغییر الگوی تجاری رخ ندهد که کاری سهل و آسان است، همیشه نگرانی داریم و هر اتفاقی برای ما می تواند ایجاد تنش کند. هر روز به یک عنوانی بازار ارز می تواند مورد التهاب و نوسان قرار گیرد. هر ناامنی در کشور می‌تواند این مساله را تشدید کند و موجب افزایش تنش در بازار ارز خواهیم بود. البته تنها بانک مرکزی نباید اقدام کند. زنجیره ای از بانک مرکزی، وزارت جهاد، وزارت و وزارت اقتصاد باید تصمیم بگیرند که این کار را انجام دهند و این اقدام در ظاهر ساده، اما تبعات سیاسی و امنیتی گسترده ای دارد.
* بانک مرکزی از توزیع رانت جلوگیری کند
فارس: در چنین شرایطی بانک مرکزی چه اقدامی می‌تواند داشته باشد و آیا اقداماتی که تاکنون داشته برای کاهش التهاب در بازار ارز کافی بوده است؟
شاکری: خیر. قطعا این ایده که صف را از جلوی صرافی‌ها به داخل سامانه منتقل کنیم را ایده هوشمندانه‌ای نمی دانم. چون شما وقتی با اختلافی با نرخ بازار آزار می فروشید عرضه کنید، تقاضا باقی است. تقاضای سفته بازی را خودتان ایجاد کرده اید. سوال این نیست که صف فیزیکی و یا آنلاین باشد. سوال این است که قیمت فروش اسکناس در صرافی ها با قیمت فروش اسکناس در بازار آزاد یکی باشد یا خیر. در روزهای گذشته فاصله بین نرخ ارز توافقی با بازار آزاد تا حدودی زیادی کاهش پیدا کرده است ولی هنوز این فاصله وجود دارد. یعنی هنوز مساله رانت وجود دارد و باید این مساله را بانک مرکزی از بین ببرد. در شرایط فعلی که فاصله ارز توافقی و بازار آزاد حدود 1500 تومان است یعنی یک سود حدود سه میلیون تومانی نصیب دلالان می شود.
* راه حل بازگرداندن آرامش به بازار ارز مشخص است
فارس: مشابه این اتفاقات را در سال های گذشته دیده ایم. آیا اقدامات آن روزها کافی بود و یا بانک مرکزی اقدام و مداخله درستی در آن زمان داشت؟
شاکری: ما همه این صحنه ها را در بهمن 96 دیده ایم. راه حلش را از شهریور 97 دیده ایم. نمی دانم چه اصراری است که تاریخ را بارها تکرار کنیم. راه حل این است که به نرخ صرافی ملی برگردیم. به جای این که به بازار متشکل و هر اسم دیگری وصل کنیم. نرخ صرافی ملی با قیمت بازار آزاد هدف شود و بالای آن نرخ، بانک مرکزی بفروشد و زیر آن نرخ بخرد. قیمت که تثبیت شد شروع کند هدفگذاری اش را کاهش دهد. این ها راه حل سمت نقد است. در اصل چیزی که با آن مواجه هستیم سمت حواله است که راهی به جز این که سمت این مساله برویم که مقداری از سهم درهم در تبادلاتمان کم کنیم، وجود ندارد.
* مشکل ارزی فعلی از سوی بازار حواله به سمت نقد بوده است
فارس: با توجه به اتفاقات یک ماه و نیم گذشته و وجود اغتشاش و امنی در کشور، این امنی را چقدر در این ماجراها موثر می دانید؟
شاکری: در این که این ناامنی در کنار توقف در موضوع مذاکرات که همزمان با این ناامنی شده، می تواند روی تقاضای بخش نقد اثر بگذارد شکی ندارم. اما تاکید می کنم که سمت این ماجرا از حواله به نقد است. نه از نقد به حواله. ممکن است اگر درست تدبیر نشود روزی شاهد این باشیم که نقد نسبت به حواله پیدا کند. مانند فروردین 97، ولی الان هم فرصت و هم امکانش را داریم که مقابل این موضوع بایستیم. مشروط بر این که مدل نگاه بازار سرمایه ای به بازار ارز را کنار بگذاریم.
* در ایران سیاست ارزی مقدم بر سیاست پولی است
فارس: بخشی از کارشناسان می‌گویند افزایش نقدینگی و تورم قطعا در برهه‌ای از زمان موجب افزایش قیمت ارز می‌شده است. آیا این درست است؟
شاکری: قطعا نمی توانیم نگاه دارایی به بازار ارز یا نگاه از ناحیه پولی به بازار ارز را فراموش کنیم. آن بخش‌های اقتصادی دارند کار خود را می‌کنند. ولی آن ها از جنس تخریب تدریجی ذخایر شما هستند و از جنس به هم زدن تدریجی تراز پرداخت‌های شما خواهند بود. آن ها سر جایشان هستند و وجود دارند. ولی واقعیت دیگری وجود دارد که شما با یک رشته اتفاقات تکنیکال هم مواجه هستید که این تعدیل خیلی وقت ها حالت سریع تری پیدا کند. این موضوع دوباره برگشت هم دارد. یعنی وقتی که به دلایل اقتصادی، بکوشید که نرخ ارز خود را نگه دارید یا حداقل به دلایل واضح اقتصادی شناور مدیریت شده نگه دارید و حساب سرمایه خود را هم نمی توانید ببندید، سیاست پولی مستقلی نمی توانید داشته باشید.
در واقع در ایران سیاست ارزی مقدم بر سیاست پولی است. فارغ از این که آن هم سر جای خودش در چرخه خودش کار خود را می کند. یعنی انتظارات تورمی و روانی موجود در بازار نیز موثر است. ولی شکل مرسوم اثر این ها در بازار نقد است. مگر این که بگوییم کسانی که نیاز حواله ای دارند به خاطر انتظارات، نیازهای خود را جلو انداخته اند که چون الان پایان سال میلادی هستیم خیلی نمی توانیم روی چنین چیزی تاکید کنیم.
پایان پیام/ ت 23
