میزان فلر سوزی در جهان و ایران

خراسان: برای خیلی ها سوال است که چرا در مکان های استخراج نفت و گاز مشعل هایی وجود دارد که 24 ساعته می سوزد و در کنار انرژی که هدر می دهد هوای منطقه را هم آلوده می کند.

تا چند سال پیش از سوختن ،این مشعل ها به عنوان نماد کار و تلاش در شرکت نفت استفاده می شد و البته هنوز هم برخی سوختن مشعل ها را جذاب و دیدنی می دانند و از آن در تیزرهای تبلیغاتی استفاده می کنند این در حالی است که گفته می شود گازهایی را که در این مشعل ها در حال سوختن است می توان با مدیریت صحیح مورد استفاده قرار داد تا در کنار بهره برداری از آن ها از آلوده کردن محیط زیست هم جلوگیری کرد.

هر چند از سال ها پیش قرار است این گازها به جای سوختن مورد استفاده بهینه قرار بگیرند اما روز پنج شنبه 2 بهمن امسال و با شروع فعالیت پالایشگاه گاز بیدبلند خلیج فارس به‌ عنوان بزرگ‌ترین تاسیسات جمع‌آوری و فراورش گازهای همراه نفت کشور، ريیس جمهور وعده جمع آوری همه مشعل ها بر سر چاه های نفت تا دو سال آینده را داد وعده ای که باید سال ها پیش اجرایی می شد. امروز در این گزارش به سراغ این گازها رفتیم که سال هاست در حال سوختن است و در کنار راه های بهره وری از آن از میلیاردها دلاری نوشته ایم که سالانه در مشعل ها می سوزد و خواهد سوخت.

گاز فلر چیست؟

اولین سوالی که باید برای شروع به آن پاسخ دهیم این است که این گازی که در مشعل ها می سوزد چیست. زمانی که نفت خام استخراج می‌شود، گاز طبیعی خام همراه با نفت نیز استخراج می‌شود. در مناطقی از جهان که فاقد خطوط لوله و دیگر زیرساخت‌های حمل گاز هستند، معمولا مقادیر زیادی از این گاز همراه به عنوان گازهای زاید یا غیر قابل استفاده فلر می‌شوند. در اصل به گازهایی که در فرایند استخراج نفت به دست می آید و به دلیل نبود تاسیسات لازم برای استفاده، باید سوزانده شود گاز فلر گفته می شود.

هرچند می توان از این گاز به جای سوزاندن بهره برداری های مفیدتری کرد اما برخی هم معتقدند که عملیات فلرگاز به منظور ایمنی کارکنان و تجهیزات موجود در محل اتفاق می‌افتد تا با آن بتوان فشار بر میدان نفتی را کنترل کرد.

این گازها چه کاربردهایی دارند

شاید برایتان این سوال پیش‌آمده باشد که این گازها در صورت سوزانده نشدن، چه کاربرد یا کاربردهایی خواهند داشت؟ آیا صرف هزینه برای جمع‌آوری آن‌ها در مقابل استفاده‌شان در مصارف دیگر معنادار است؟ باید در ابتدا بررسی کرد که این گازها در چه زمینه‌هایی قابل ‌استفاده هستند. یکی از کاربردهای گازهای همراه نفت، استفاده از آن‌ها در تولید LNG و CNG برای مصرف خودروها یا مصارف شهری است. این سوخت‌ها آلودگی کمتری دارند و جزو گزینه‌های خوب برای مصرف گازهای همراه نفت هستند. یکی دیگر از کاربردهای این گازها، تبدیل آن‌ها به برق است.

البته برای این کار باید امکان‌سنجی شود؛ اما به‌ طورکلی از گزینه‌های پیش رو برای استفاده از گازهای فلر، سوزاندن آن برای تولید برق است. تولید مشتقات شیمیایی و پتروشیمی و استفاده به‌عنوان خوراک برای تولید محصولات، از دیگر کاربردهای این گازهاست.

همچنین می‌توان این گازها را مجدد به مخزن نفتی تزریق کرد و فشار را در آن افزایش داد تا سطح نفت بالاتر بیاید و هزینه‌های برداشت و استخراج را کمتر کند. این کار برای احیای مخازنی که خشک‌ شده‌اند یا به خشک شدن نزدیک هستند، بسیار کاربردی است. البته این که کدام یک از این کاربردها ارجح تر است نیاز به محاسبه و آمار دقیق دارد.

سابقه اجرای خاموشی مشعل ها

سابقه اجرای طرح جمع‌آوری گازهای همراه میدان‌های نفتی در شرکت ملی نفت ایران به سال 1349 همزمان با تاسیس شرکت ملی گاز ایران مربوط می‌شود. حتی می‌توان دلیل اولیه ایجاد شرکت ملی گاز ایران را جمع‌آوری گازهای همراهی دانست که در میدان‌های تحت مدیریت شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب سوزانده می‌شد.

در دهه 50 به دلیل بهره‌برداری نشدن از میدان‌های مستقل گازی، گازهای همراه پس از جمع‌آوری و فراورش به خط لوله اول سراسری (به طول 1100 کیلومتر) به منظور گازرسانی شهری و نیروگاهی (بخش‌هایی از شیراز و تهران) تزریق و بخش عمده‌ای از آن نیز به شوروی سابق صادر می‌شد. بعد از انقلاب هم هرچند موضوع جمع آوری گازهای همراه نفت هر ساله بودجه ای را به خود اختصاص داده اما در نهایت در سال 1393 قانونی مصوب شد که دولت را موظف به سرمایه گذاری در طرح هایی برای جمع آوری مشعل ها از چاه های نفت می کرد.

البته طبق برنامه ششم توسعه دولت موظف بوده که سالانه 20 درصد از سوختن گاز فلر را کاهش دهد و تا سال 1400 به 10 درصد برساند. هرچند پالایشگاه گاز بید بلند به ‌عنوان بزرگ‌ترین تاسیسات جمع‌آوری و فراورش گازهای همراه نفت کشور به بهره برداری رسید اما به نظر می رسد با توجه به مشعل های روشن همچنان فلرسوزی در کشور عقب تراز برنامه ششم توسعه قرار دارد.

میزان فلر سوزی جهان و ایران

سالانه افزون بر 150میلیارد متر مکعب گاز در مشعل های بالای چاه های نفت در جهان به مواد آلاینده تبدیل می‌شود که براساس آمار‌های بانک جهانی این رقم معادل یک سوم مصرف گاز کل اروپاست.

بر اساس آمارهای بانک جهانی، ایران تا سال 2018 سومین کشور بعد از روسیه و عراق در میان تولید کنندگان این گازها بود که آن را به آتش می کشید. البته در سال 2019 به دلایلی از جمله کاهش استخراج نفت باعث شد ایران با کمی کاهش در تولید گاز فلر به رتبه چهارم برسد.

با این حال گفته می شود که میزان مشعل سوزی در کشورمان از 17 میلیارد متر مکعب در سال 2018 به 13.78 میلیارد متر مکعب در سال 2019 رسیده است. این یعنی حدودا روزانه 38 میلیون متر مکعب گاز در حال سوختن است. از آن جایی که طی سال های قبل این میزان بالاتر از سال گذشته بوده اگر برای محاسبه قیمت 20 ساله گازهایی که در مشعل ها سوخته متوسط سوخت روزانه مشعل ها را 40 میلیون مترمکعب و با توجه به گزارش مرکز پژوهش های مجلس در سال 1396 قیمت هر متر مکعب گاز فلر را 9 سنت در نظر بگیریم روزانه حدود سه میلیون و 600 هزار دلار سوزانده ایم که این رقم در سال می شود یک میلیارد و 300 میلیون دلار و در بیست سال معادل رقمی حدود 26 میلیارد دلار خواهد شد.

البته باید به این مبلغ هزینه های گزافی را که مشعل سوزی بر محیط زیست دارد هم اضافه کرد که در گزارش های آینده به آن خواهیم پرداخت.