سازمان بورس، اصل انصاف را زیر سوال برد

حمید پهلوان کارشناس بازار سرمایه در یادداشتی برای بورس نیوز نوشت:

ماموریت سازمان بورس و اوراق بهادار که فلسفه وجودی سازمان می باشد، «حفظ، تقویت و توسعه بازار سرمایه باثبات، شفاف، منصفانه و کارآ از طریق نظارت بر حسن اجرای قوانین و مقررات مرتبط، کنترل و مدیریت ریسک فراگیر، انجام پژوهش‌های توسعه‌ای و کاربردی، ایجاد زیرساخت‌های مقرراتی و فناوری اطلاعات، ارتقای جایگاه بین‌المللی، توسعه فرهنگ سرمایه‌گذاری و ارتقای سواد مالی» است. بنابراین رسالت سازمان بورس به طور خلاصه تلاش برای بازار کردن و بازار نگهداشتن "بازار" است و لاغیر. همانطور که در بیانیه ماموریت سازمان آمده، یک بازار زمانی به معنی واقعی کلمه بازار است که "باثبات" باشد و قواعد آن پی در پی تغییر نکند؛ "شفاف" باشد و رانت درآن جایی نداشته باشد؛ "منصفانه" باشد و با سهام مختلف به صورت تبعیض آمیز رفتار نشود و "کارا" باشد، به صورتی که تاثیر متغیرهای بیرونی به سرعت بر قیمت سهام مشاهده شود.

هر چند از قبل هم ویژگی های فوق الذکر به صورت کامل در بازار سرمایه ایران وجود نداشته؛ ولی به خصوص در سال جاری، وضعیت بازار از لحاظ ویژگی هایی چون "باثبات"، "منصفانه" و "کارا"، به شدت آسیب دیده است.

وضع و تغییر پی در پی مقررات بازار سرمایه، منجر به کاهش ثبات بازار گردیده است. رفتار تبعیض آمیز با سهام مختلف مانند چند نوبته کردن معاملات در تابستان، حمایت از تنها چند نماد و صنعت خاص، رفتار بدون ضابطه شفاف در باز و بسته کردن و ابطال و تایید برخی نمادها و همچنین اشاره مستقیم و مشخص به نمادها و یا صنایع خاص در گفتار و مصاحبه های برخی مسوولین بازار، همگی اصل انصاف در بازار را زیر سوال برده اند. اخیرا هم که اعمال محدودیت بیشتر در دامنه نوسان جدید در سمت منفی نیز، "کارا" بودن بازار را بیش از پیش کمرنگ کرد و زمان تاثیر گذاری تغییر متغیرها بر قیمت سهام را طولانی تر کرد.

جالب اینجاست که تجربه ماه های گذشته به خوبی نشان می دهد که این نوع اقدامات مداخله گرانه در بازار در این مدت، نه تنها به ایجاد تعادل در بازار کمکی نکرده است، بلکه با کمرنگ کردن ویژگی های بازار و در نتیجه کم اثر کردن کارکرد بازار، منجر به افزایش مشکلات و نگرانی سهامداران و معامله گران و در نتیجه بدتر شدن وضعیت بازار شده است. هر چند در حسن نیت مسوولان سازمان تردیدی نیست، ولی به نظر می رسد عدم توجه به این نکته مهم که ماموریت سازمان صیانت از شاخص و جلوگیری از کاهش قیمت ها نیست؛ منجر به اتخاذ تصمیمات خلق الساعه، پی در پی و همراه با دستپاچگی شده که نتیجه عکس داده و مرتبا به وخامت اوضاع دامن می زند.

آری؛ رسالت سازمان بورس و اوراق بهادار، تلاش برای بازار کردن و بازار نگهداشتن "بازار" است؛ نه کاهش و افزایش قیمت سهام. به عبارت دیگر کشف قیمت سهام، کار خود بازار است نه سازمان. به همین دلیل هم بهترین کاری که سازمان می تواند انجام دهد، عدم اتخاذ تصمیم محدود کننده جدید و برداشتن همه محدودیت های وضع شده در ماه های اخیر و به نوعی دادن فراهم کردن فرصتی است که بازار سرمایه، خود به تعادل برسد. اگر از همان ابتدای بحران چنین می شد و اجازه داده می شد تا بازار سرمایه، خود و بدون دخالت از بیرون به تعادل برسد، بازار خیلی زودتر به تعادل می رسید و اکنون شاهد بازاری متعادل و شاید حتی در قیمت های بالاتر بودیم. باید توجه داشت که هیچ عاملی غیر از خود بازار نمی تواند بازار را به تعادل برساند.

دخالت در بازار، ضمن ایجاد بی ثباتی و کمرنگ کردن انصاف، هم به نگرانی سهامداران و در نتیجه ترغیب آنها به فروش در هر شرایطی دامن می زند، هم (مخصوصا در مورد دامنه نوسان) به ادامه دار شدن و سرایت جو منفی به روزهای متوالی بعد منجر می شود. برای همین بهترین راهکار برای کمک به تعادل بازار، مانند آنچه در سایر بازارهای سرمایه توسعه یافته دنیا انجام میشود، جلوگیری از مداخلات پی در پی در بازار و حذف و یا حداقل افزایش یا پویا کردن دامنه نوسان است تا هیجانات به سرعت تخلیه شود و دست نامريی بازار سرمایه، خیلی سریع به میدان بیاید و خود را به تعادل برساند. درست است که در بازارهای سرمایه توسعه یافته دنیا نیز در شرایط خاص دخالت هایی می شود و محدودیت هایی گذاشته می شود، ولی باید توجه داشت که این دخالت ها به گونه ای است که ثبات، انصاف و کارایی بازار تحت الشعاع قرار نگیرد. همچنین محدودیت هایی که در شرایط خاص در برخی بازارهای سرمایه توسعه یافته گذاشته می شود به ندرت، در زمان های بسیار خاص و استثنایی و برای مدت زمان بسیار کوتاه (بعضا چند دقیقه) است تا برای مدت زمان کوتاهی به بازار فرصت تفکر بیشتر داده شود و بتواند منطقی تر عمل کند، که پر واضح است سنخیتی با دخالت ها و محدودیت ها در بازار ما ندارد.

پیش بینی تداوم رشد قیمت آلومینیوم جهانی