اقتصادآنلاین – عاطفه حسینی؛ در نخستین کنکور قرن جدید که ماه گذشته برگزار شد، یک میلیون و 489 هزار و 220 نفر شرکت کردند که از این بین، یک میلیون و 157 نفر از آنها، معادل 89 درصد کل شرکت‌کنندگان مجاز به انتخاب رشته شده‌اند.
بر اساس نتایج کنکور سال 1401 و با نگاهی به وضعیت تحصیلی نفرات برتر کنکور، از مجموع 40 داوطلبی که از سوی سازمان سنجش به عنوان برترین‌ها معرفی شده‌اند، 29داوطلب (72درصد) در مدارس استعداد درخشان، 9داوطلب (23درصد) در مدارس غیردولتی، یک دانش‌آموز در مدرسه دولتی و یک دانش‌آموز در دبیرستان نمونه دولتی تحصیل کرده‌اند.
نگاه آماری به ترکیب جغرافیایی داوطلبان امسال نشان می‌دهد که از مجموع 40 داوطلبی که از سوی سازمان سنجش به عنوان برترین‌ها معرفی‌شده‌اند، 15داوطلب، معادل 38درصد از نفرات برتر کنکور در 5گروه تحصیلی علوم انسانی، علوم تجربی، ریاضی و فنی، زبان‌های خارجه و هنر از شهر تهران بوده‌اند. تهرانی‌ها در گروه آزمایشی ریاضی و علوم انسانی 40 درصد رتبه‌های نخست را از آن خود کرده‌اند و در گروه هنر هم از بین پنج نفر اول، چهار نفر از تهران بوده‌اند.
همچنین پنج نفر از دانش آموزان، معادل 13 درصد برترین‌های کنکور از مشهد بوده‌اند که پس از تهران بزرگ‌ترین بلوک جغرافیایی قبولی‌ها را دارند. پس از آن اراکی‌ها و تبریزی‌ها مشترکا رتبه بعدی را به لحاظ جغرافیایی کسب کرده‌اند.
در وهله اول این آمار نشان دهنده عملکرد درخشان مدارس تیزهوشان است، به طوری که 10 نفر اول گروه علوم تجربی و همچنین 5نفر اول گروه زبان، در این مدارس درس خوانده‌اند. اما نکته کلیدی‌تر در رابطه با این آمار، عملکرد خوب مدارس غیرانتفاعی است که در مقایسه با آنها، سهم مدارس عادی در کسب رتبه‌های برتر تقریبا هیچ است. مدارس غیرانتفاعی یا خصوصی که این روزها هزینه‌های سرسام‌آور آنها بر کسی پوشیده نیست و با شرایط اقتصادی امروز، امکان تحصیل در آنها برای بخش قابل‌توجهی از خانواده‌ها غیرممکن است، در سال‌های گذشته همواره جای پای خود را در نظام آموزشی کشور محکم‌تر کرده‌اند.
اما موضوع مهمی که همه ساله و پس از انتشار چنین آماری بسیار به آن پرداخته می‌شود این است که آیا مقایسه رتبه کل داوطلبان منتخب کنکور می‌تواند ما را به این نتیجه برساند که کنکور روشی غیرعادلانه برای ورود داوطلبان به دانشگاه است و افرادی که دسترسی کمتری به امکانات آموزشی و یا مدارس غیرانتفاعی دارند نسبت به سایرین، شانس کمتری برای ورود به دانشگاه‌های برتر کشور دارند؟
کنکور بر سر راه ورود داوطلبان به دانشگاه‌ها مانند فیلتر عمل می‌کند و طبیعی است که هرجا فیلتری گذاشته شود، رقابت شکل می‌گیرد. باز هم طبیعی و اجتناب ناپذیر است که در هر رقابتی، افرادی که از پول و حمایت بیشتری برخورداند از شانس بیشتری نیز برای پیروزی در آن رقابت برخوردارند.
با این وجود نباید نادیده گرفت که کنکور یک آزمون هماهنگ، مشترک و استاندارد است که میان تمام داوطلبان در سراسر کشور برگزار می‌شود و به اعتقاد برخی‌ها در شرایط فعلی تنها راه برای دانش آموزانی از دهک‌های پایین و محروم جامعه است تا بتوانند رشته‌های پرمتقاضی را انتخاب کنند و به دانشگاه‌های برتر راه یابند.
همچنین رتبه‌های کنکور، علاوه بر رتبه کل به تفکیک مناطق 1، 2 و 3 نیز اعلام می‌شوند. منطقه 1 به بخش‌هایی از کشور اطلاق شده که برخوردارترند و امکانات آموزشی بیشتری دارند، منطقه 3 به بخش‌هایی که کم‌برخوردارترند و امکانات آموزشی کمتری دارند و منطقه 2 به وضعیتی بین این دو اطلاق می‌شود. این تقسیم‌بندی، با عنوان سهمیه مناطق در ظرفیت‌هایی که در رشته‌ها و دانشگاه‌های مختلف وجود دارد لحاظ می‌شود و هدفش این است که از انحصار رشته‌ها و دانشگاه‌های پرطرفدار به مناطق برخوردارتر و تشدید نابرابری‌های آموزشی جلوگیری کند.
بنابراین قبولی در دانشگاه نه بر اساس رتبه کل، بلکه بر اساس رتبه یا سهمیه منطقه که بر طبق منطقه سه سال آخر تحصیل داوطلبان است، مشخص می‌شود. با این روش تلاش شده است تا داوطلبان سهمیه هر منطقه صرفا با داوطلبان همان سهمیه در کنکور رقابت کنند. در بررسی آمار مربوط به منتخبان کنکور باید دقت داشت که این افراد بر اساس رتبه منطقه خود و نه رتبه کل، انتخاب رشته خواهند کرد. بنابراین اگرچه داوطلبان تهرانی یا ساکن شهرهای بزرگ عملکرد درخشان‌تری در کنکور دارند، اما این به معنی راه‌یابی کمتر دانش‌آموزان مناطق محروم به دانشگاه‌های کشور نیست. در واقع ظرفیت قبولی در رشته‌ها بین این مناطق تقسیم شده و هر منطقه سهمیه مشخصی دارد و قرار نیست آنطور که بعضا گفته می‌شود دانش‌آموز منطقه محروم با ساکنان شمال تهران رقابت کند.
