بورس، چشم خودرویی ها را دور دید / رشد یا درجا زدن شاخص ها؟

بازار سهام در آخرین روز معاملاتی هفته به هر زحمتی که بود بالاخره سبزپوش شد. این افزایش اما به سبب تقاضایی بسیار خفیف رخ داد که در نهایت نتوانست شاخص کل بورس را از بیش از 15 /0 رصد بالا ببرد. به هر روی بورس تهران بالاخره پس از دو روز پسرفت پیوسته در میانگین وزنی قیمت‌ها راهی تقریبا میانه را در پیش گرفت. در این روز اگرچه رشد شاخص‌‌‌ها نشانه‌ای از قدرت خریدار را در بازار به نمایش نگذاشت اما افزایش خوش‌بینی به آینده بازار توانست خود را در قامت مثبت‌شدن خالص خرید حقیقی در بازار سهام نشان دهد. به هر روی برآیند تمامی این تغییرات سبب شد تا شاخص بورس که برای چندمین بار طی ماه‌‌‌های گذشته به محدوده پایینی کانال یک‌میلیون و 400‌هزار واحدی رسیده بود مجددا این سطح را ترک نکند و دستکم برای هفته جاری شاهد شکسته شدن این حمایت روانی ناپایدار نباشیم.

بر این اساس روز گذشته در حالی خاتمه یافت که شاخص کل به سطح یک‌میلیون و 410‌هزار واحد رسید. دستیابی به این سطح از آن جهت ممکن شد که طی معاملات این روز شاخص بورس تنها توانست حدود 2‌هزار واحد رشد کند. رشد یاد شده در شرایطی به ثبت رسید که در صدر نمادهای تاثیر‌گذار بر شاخص، «شفن» قرار داشت که روز گذشته با افزایش تقاضا همراه شده بود و از همین رو در محدود مثبت تابلو معامله می‌‌‌شد. با این وجود سایر نمادهای موثر بر این شاخص عمدتا سمت‌و‌سویی منفی داشتند. از جمله این نمادها می‌توان به «فولاد»، «فارس» و «ومعادن» اشاره کرد.

تمامی این تحولات اما در شرایطی اتفاق افتاد که نمادهای کوچک اما پرتعداد بازار که تاثیر کمتری بر نماگر اصلی بورس دارند در این روز رشد بیشتری را به نمایش گذاشتند. این رشد از آن جهت مشهود بود که شاخص هموزن طی روز یاد شده از شاخص کل پیشی گرفت و توانست پیشروی 73 /0 درصدی را به ثبت برساند. به نظر می‌رسد که در واپسین روزهای آبان ماه خوش‌بینی بازار به نمادهای کوچک بیش از نمادهای بزرگی است که در طول هفته‌های قبل رشد بهتری را روی تابلوی معاملات بورس و فرابورس رقم زده‌اند. با این حال تمامی این اعداد و ارقام به این معنا نبود که آرامش تابلوهای معاملاتی به تمامی نمادها یا سهامداران نیز تسری پیدا کرده‌اند.

نمادهای خودرویی بازار که در طول هفته‌های اخیر حواشی تغییرات قیمت در آنها بسیار زیاد بود، همچنان توجه فعالان بازار سرمایه را به خود جلب می‌کنند. این بار اما نه خبری از افزایش قیمت هست و نه اصلا 3 خودروساز بزرگ فرصتی برای مواجهه با عرضه و تقاضا پیدا کرده‌اند. بازار سرمایه که از هفته‌ها قبل با دقت شایعات مربوط به تغییر نحوه قیمت‌گذاری را دنبال می‌کرد در یک هفته اخیر و پس از آنکه تغییر یکباره تصمیم اولیه در خصوص بهبود قیمت‌گذاری و نزدیک شدن بهای خودرو به قیمت بازار آزاد لغو شد، درگیر التهاب شده است. التهابی که نه از خود قیمت‌گذاری بلکه از نااطمینانی که دولتمردان پیرامون آن برای کل بازار ایجاد کرده‌اند ناشی می‌شود.

داستان به طور خلاصه از این قرار است که تقریبا تمامی صنایع بورسی چه دلاری باشند و چه غیر‌دلاری تحت‌تاثیر تصمیم‌های دولت قرار دارند و حال این شايبه در میان سهامداران آنها پیش آمده که اگر به راحتی می‌شود با سود یک شرکت که شرعا و قانونا حق سهامداران آن است بازی کرد پس از کجا معلوم که این قطار به راه افتاده بعدا در ایستگاه کدام صنعت توقف می‌کند و سود کدام صنعت را به یغما می‌‌‌برد. به هر روی بیشتر فعالان بازار سهام در حال حاضر سعی کرده‌اند خود را با این ریسک‌ها وفق داده و هر طور که شده گلیم خود را از آب گل‌آلود نااطمینانی حاکم بر بازار بیرون بکشد. با این وجود این تمام مشکل بازار نیست. در حال حاضر مشکلی در بازار سهام خودنمایی می‌کند که نه‌تنها مشکل قبلی را به حاشیه نبرده بلکه بر زخم به وجود آمده بر آن نمک هم می‌‌‌پاشد.

مشکل اینجاست که حالا پس از گذشت یک هفته نمادهایی که به واسطه تغییرات قبلی قیمت و افشای اطلاعات آن بر تارنمای کدال ممنوع–متوقف شده بودند، همچنان به تابلوی معاملات بازنگشته‌اند و این در حالی است که طبیعتا تاکنون هرچه که شده بود نباید بازگشت این نمادها به جریان عادی دادوستد تا این حد طول می‌‌‌کشید. شنیده‌ها حکایت از آن دارد که خودرویی‌ها هم‌اکنون منتظر تصمیم ستاد تنظیم بازار هستند تا نرخ‌های جدید را اعلام کرده و صنعت مربوطه را از این شرایط بلاتکلیفی در آورند.

این در حالی است که با توجه به طولانی بودن روند تصمیم‌گیری در چارچوب تصمیم‌سازی اقتصادی در ایران اساسا مشخص نیست که این روند چگونه و تا چه زمانی به‌درازا می‌کشد. از سویی دیگر اصلا مشخص نیست که چرا در مجموع نظارتی برای بازگشایی سریع نمادها در بازار سرمایه وجود ندارد و در مواجهه با چنین رویه‌‌‌های مبهم و کند تصمیم‌گیری، دست سرمایه‌گذاران باید از اعمال‌نظر در خرید و فروش دارایی‌‌‌هایشان دور بماند.

توقف نمادها، لزوم شفاف‌سازی و سپس بازگشت آن به تابلوی معاملاتی امری است رایج که هیچ بازار سهامی بدون آنها امکان ادامه فعالیت ندارد. با این حال آنچه که تفاوتی اصلی در میان همه بازارها در کشورهای مختلف ایجاد می‌کند امکان دسترسی به دارایی و حراست جدی از مالکیت فردی است. در ایران نیز این مساله در مقام حرف بسیار موردتوجه بوده و از سوی تمامی مسوولان پاس داشته می‌شود. این در حالی است که در عمل موانع متعددی بر سر دستیابی به این آرمان وجود دارد.

نخست اینکه سازمان بورس هنوز نتوانسته در تعیین قوانین مربوط به حوزه توقف‌‌‌ها و بازگشایی‌‌‌ها دست برتر را در میان ناشران و سازمان‌های دخیل در فعالیت آنها پیدا کند. ساختار دستوری اقتصاد ایران به نحوی در جای جای بازار سهام رسوخ کرده که در عمل بسیاری از توقف‌‌‌ و بازگشایی‌‌‌ها و حتی ارايه گزارش‌های میان‌دوره‌ای، دخیل در تصمیم‌های سازمان‌ها و دستگاه‌های دیگر است. در سال‌های اخیر به کرات شاهد بودیم که تصمیم‌هایی که وزارتخانه‌های دیگر در مسايلی نظیر قیمت خوراک پالایشگاه‌‌‌ها و پتروشیمی‌‌‌ها می‌گیرند، در کنار مداخلات غیر‌منتظره بانک مرکزی در نرخ تسعیر و سایر موضوعات داخلی در فعالیت بانک‌ها شرایطی غیر‌منتظره را برای سهامداران رقم زده است.

این در حالی است که در بسیاری از کشورهای پیشرفته سازمان بورس یا نهاد مشابه در خصوص زمان متوقف ماندن و دور شدن یک دارایی از چرخه معاملات فصل‌الخطاب بوده و طبیعتا حرف آخر را می‌زند. متوقف ماندن یک نماد در بسیاری از کشورها به حدی اهمیت دارد که حتی در روز برگزاری مجمع عمومی سالیانه نیز این توقف از چند ساعت فراتر نمی‌رود و حتی ممکن است در طول یک روز معاملاتی قبل و بعد از مجمع، نماد دادوستد بشود. این در حالی است که در موارد پیش‌پاافتاده در بازار سهام ایران برخی از نمادها بنا به صلاحدید یک نهاد دیگر یا حتی پافشاری ناشر از چرخه معاملات دور می‌مانند و از شانس سرمایه‌گذاران برای دسترسی به دارایی و رقابت در جریان عرضه‌وتقاضا می‌کاهند. این عامل در کنار یکی از عوامل دیگر یعنی دامنه نوسان و حجم مبنا و سایر ریسک‌های قانونی که از بیرون بازار به بورس تحمیل می‌شوند سبب خواهد شد فعالان بازار نتوانند عمق تحلیلی بازار را افزایش و بر کارآیی آن بیفزایند.

در روزی که شاخص کل بورس تهران با رشد 15 /0 درصدی همراه شد، از 341 نماد معامله شده، قیمت پایانی 206 سهم (60‌درصد) مثبت بود و در مقابل 123 سهم (36‌درصد) در سطوح منفی دادوستد شدند. در این بازار 53 نماد (16‌درصد) صف خریدی به ارزش 280‌میلیارد تومان تشکیل دادند. اما در مقابل شاهد شکل‌‌‌گیری صف فروش در 13 نماد بورسی (4‌درصد) به ارزش 69‌میلیارد تومان بودیم.

در فرابورس ایران نیز به‌رغم سبزپوشی شاخص‌‌‌های بورس افت 05 /0 درصدی آیفکس رقم خورد. طی این روز در بازار یاد شده 140 نماد معامله شدند که در این میان قیمت 104 سهم (74‌درصد) مثبت و 35 سهم (25‌درصد) منفی بود. در این بازار 30 نماد (21‌درصد) صف خریدی به ارزش 80‌میلیارد تومان تشکیل دادند و در مقابل شاهد شکل‌‌‌گیری صف فروش در 4 نماد بورسی (3‌درصد) به ارزش 9‌میلیارد تومان بودیم. بازار پایه نیز روز چهارشنبه میزبان دادوستد 127 نماد بود. در این میان 54 سهم (43‌درصد) مثبت ماندند و در مقابل شاهد 65 سهم (51‌درصد) در محدوده منفی بودیم. در این بازار نیز 27 نماد (21‌درصد) صف خریدی به ارزش 136‌میلیارد تومان شکل دادند و صف فروش در این بازار به 34 نماد (27‌درصد) با ارزشی بالغ بر 106‌میلیارد تومان اختصاص پیدا کرد.

اما نکته مهم بازار در این روز این بود که به لطف افزایش تقاضای حقیقی در گروه‌‌‌هایی نظیر انبوه‌‌‌سازی و محصولات شیمیایی خالص خرید حقیقی به محدوده 29‌میلیارد تومان رسید. گفتنی است در این روز ارزش معاملات کل بورس 7599‌میلیارد تومان و ارزش معاملات خرد سهام (سهام و حق‌تقدم) 2745‌میلیارد تومان بود.